Neke novine koje donosi Zakon o izmenama i dopunama Zakona o korišćenju obnovljivih izvora energije

12.05.2023.

Dve godina nakon što je stupio na snagu Zakon o korišćenju obnovljivih izvora energije („ZOIE“), Skupština Republike Srbije je dana 28. aprila 2023. godine usvojila Zakon o izmenama i dopunama Zakona o korišćenju obnovljivih izvora energije („Zakon“) koji je stupio na snagu dana 7. maja 2023. godine.

Neki od novih pojmova

Na samom početku Zakona u postojeći okvir ZOIE se uvode određen nove definicije koje ukazuju na određene mere koje su dalje razrađene u novim odredbama Zakona.

ZOIE definiše obnovljive izvore energije kao  nefosilne izvore energije kao što su: vodotokovi, biomasa, vetar, sunce, obnovljivi vodonik, biogas, deponijski gas, gas iz pogona za preradu kanalizacionih voda, izvori geotermalne energije i drugi obnovljivi izvori energije;

Zakon sada uvodi još jednu definiciju koja se prevashodno odnosi na energiju vetra i sunca pa tako sada postoji i definicija varijabilnih izvora energije koja kaže da su to primarni izvori energije (energija vetra, energija Sunca i dr.) čiji energetski potencijal zavisi od meteoroloških uslova koje je teško precizno prognozirati, usled čega prilikom proizvodnje električne energije iz takvih izvora mogu nastati veća odstupanja između proizvedene električne energije i planirane proizvodnje električne energije u odnosu na druge izvore energije.

Iz svih do sada raspoloživih javno dostupnih informacija čini se da je ovakva definicija uvedena kako bi se opravdala potreba zaštite rada prenosnog i distributivnog sistema električne energije usled nemogućnosti planiranja količine energije koja će biti dostupna a koja se proizvodi iz varijabilnih izvora energije, odnosno prevashodno iz energije vetra i sunca.

Nadalje Zakon uvodi dve nove definicije, kojima bi mesto eventualno pre bilo u Zakonu od energetici („ZOE“). Naime ZOE predviđa da su sistemske usluge, usluge koje pruža operator sistema, a koje su neophodne za obezbeđivanje sigurnog, pouzdanog i stabilnog rada energetskog sistema.

Dodatno ZOE definiše pomoćne usluge kao usluge koje korisnici prenosnog, distributivnog i zatvorenog distributivnog sistema električne energije pružaju operatoru prenosnog i distributivnog sistema, kao i usluge koje operatori distributivnog i zatvorenog distributivnog sistema pružaju operatoru prenosnog sistema da bi se obezbedile sistemske usluge.

Zakon sada uvodi novu definiciju pojma pomoćne usluge sekundarne rezerve  koja kaže da je pomoćna usluga sekundarne rezerve usluga kojom korisnici sistema obezbeđuju sekundarnu rezervu operateru prenosnog sistema na osnovu ugovora o pružanju pomoćnih usluga za potrebe sistemske usluge sekundarne regulacije frekvencije i snage razmene.

Zakon dalje uređuje pojam sekundarne regulacije frekvencije i snage razmene gde se kaže da je  sekundarna regulacija frekvencije i snage razmene  vrsta sistemske usluge koju pruža operator prenosnog sistema u skladu sa pravilima o radu prenosnog sistema.

Pravila o radu prenosnog sistema se mogu naći na ovom linku:

https://ems.rs/wp-content/uploads/2022/07/PRAVILA-O-RADU-PRENOSNOG-SISTEMA.pdf

Ograničenje prava na prioritetan pristup elektrana prenosnom, odnosno distributivnom sistemu

Članom 11. ZOIE izričito je bilo predviđeno da je operator prenosnog, distributivnog, odnosno zatvorenog distributivnog sistema bio dužan da prioritetno preuzima električnu energiju proizvedenu iz obnovljivih izvora, bez obzira da li je u sistemu podsticaja, osim u slučaju kada je ugrožena sigurnost rada prenosnog, odnosno distributivnog sistema.

Nadalje bilo je propisano da ako operator prenosnog, distributivnog, odnosno zatvorenog distributivnog sistema, usled ugrožene sigurnosti rada prenosnog, distributivnog odnosno zatvorenog distributivnog sistema u znatnoj meri ograniči pristup sistemu proizvođačima iz obnovljivih izvora, dužan je bio da obavesti Agenciju za energetiku Republike Srbije o preduzetim merama, kao i o merama koje je potrebno preduzeti da bi se sprečila eventualna buduća ograničenja.

Zakon predviđa određene izmene tako da Član 11 sada predviđa da operator prenosnog, distributivnog, odnosno zatvorenog distributivnog sistema je dužan da prioritetno preuzima električnu energiju proizvedenu iz obnovljivih izvora u demonstracionim projektima, u elektranama čija je odobrena snaga manja od 400 kW, odnosno za elektrane koje se priključuju na mrežu nakon 1. januara 2026. godine odobrene snage manje od 200 kW.

Nadalje Zakon sada predviđa da ako operator prenosnog, distributivnog, odnosno zatvorenog distributivnog sistema, usled ugrožene sigurnosti rada prenosnog, distributivnog odnosno zatvorenog distributivnog sistema u znatnoj meri ograniči pristup sistemu proizvođačima iz obnovljivih izvora, dužan je da o preduzetim merama obavesti Agenciju za energetiku Republike Srbije i proizvođače na čiji rad utiču preduzete mere.

Zakon definiše demonstracioni projekat kao nekomercijalni projekat iz obnovljivih izvora energije kojim se neka tehnologija demonstrira kao prva te vrste i predstavlja značajnu inovaciju koja uveliko premašuje najviši nivo postojeće tehnologije korišćenja obnovljivih izvora i ima status inovacionog projekta u smislu zakona kojim se uređuje inovaciona delatnost.

Navedene novine jasno ukazuju na veliku promenu koja će imati uticaj na rad proizvođača električne energije iz obnovljivih izvora.

Dalja ograničenja i odlaganja

Zakon uvodi određene izmene i dopune postojećih članova ZOIE i uvodi potpuno nove članove ZOIE koji su usmereni na ograničenje pristupa elektrana distributivnom , odnosno prenosnom sistemu odnosno na odlaganje njihovog priključenja na distributivni, odnosno prenosni sistem usled potencijalnog nedostajanja rezervi električne energije potrebne za balansiranje elektroenergetskog  sistema a koji su posledica varijabilnosti određenih vrsta energije kao obnovljivog izvora energije.

Odlaganje postupka priključenja elektrana na prenosni sistem 

Posle član 67. ZOIE dodaju se nazivi i članovi 67a i 67b koji glase:

Dužnost operatera prenosnog sistema pri izradi plana razvoja prenosnog sistema

Član 67a

Operator prenosnog sistema je dužan da pri izradi plana razvoja prenosnog sistema u skladu sa zakonom kojim se uređuje oblast energetike, u analizi adekvatnosti proizvodnje i prenosnog sistema prikaže:

• spisak projekata priključenja za koje je sa operatorom prenosnog sistema zaključen ugovor o izradi studije priključenja objekta, odnosno za koje su izdati uslovi za projektovanje i priključenje elektrane od strane operatora distributivnog sistema , odnosno zatvoreno distributivnog sistema i čije priključenje ne može biti odloženo u skladu sa stavom 2. ovog člana;
• pregled istorijskih podataka o ugovorenoj i realno obezbeđenoj rezervi za balansiranje sistema u relevantnom periodu;
• metodologiju za procenu raspoložive i za procenu potrebne rezerve za balansiranje sistema;
• procenu potrebne rezerve za balansiranje sistema u kontrolnoj oblasti;
• procenu trenutno raspoložive rezerve za balansiranje sistema u kontrolnoj oblasti;
• procenu da li i koliko nedostaje rezerve za balansiranje sistema u slučaju priključenja svih elektrana koje su u postupku priključenja, a koje koriste varijabilne obnovljive izvore energije;
• pokazatelje adekvatnosti proizvodnog sistema za zadovoljenje potrošnje na osnovu proračuna;
• zaključak o rizicima po siguran rad elektroenergetskog sistema i potrebi za odlaganje priključenja elektrana koje koriste varijabilne obnovljive izvore energije, izuzev elektrana iz tačke 1) ovog člana.

Ako analiza adekvatnosti iz stava 1. ovog člana ukaže na  rizike po siguran rad elektroenergetskog sistema usled nedostatka rezerve za balansiranje sistema, kao i na postojanje opravdanosti  primene mere odlaganja priključenja, operator prenosnog sistema objavljuje  na svojoj internet stranci, u roku od deset radnih dana  od dana davanja saglasnosti  Agencije na plan razvoja prenosnog sistema, a čiji je sastavni deo analiza  adekvatnosti, obaveštenje o nastupanju uslova za odlaganje postupka priključenja elektrane koje koriste varijabilne obnovljive izvore energije.

Operator prenosnog sistema je dužan da u postupku priključenja elektrane koja podleže odlaganju iz stava 1. ovog člana obavesti stranku u roku od 15 dana od dana objavljivanja obaveštenja.

Odlaganje postupka priključenja na elektroenergetski sistem, za elektrane koje koriste varijabilne obnovljive izvore energije, prestaje da se primenjuje kada analiza adekvatnosti iz stava 1. ovog člana, pokaže da postoji rezerva za balansiranje sistema u elektroenergetskom sistemu koja omogućava da se sve elektrane koje podležu tom ograničenju mogu priključiti na elektroenergetski sistem bez ugrožavanja njegovog sigurnog rada.

Odlaganje postupka priključenja na prenosni sistem za elektrane koje koriste varijabilne obnovljive izvore energije

Član 67b

Odlaganje priključenja na prenosni sistem ne primenjuje se na elektrane koje koriste varijabilne obnovljive izvore energije, ako podnosilac zahteva za izradu studije priključenja:

• obezbedi novi kapacitet za pružanje pomoćne usluge sekundare rezerve koji će biti ponuđen operateru prenosnog sistema za sistemsku uslugu sekundarne regulacije frekvencije i snage razmene ili
• iz sopstvenih postojećih proizvodnih kapaciteta izdvoji nov kapacitet za pružanje pomoćne usluge sekundarne rezerve i koji će biti ponuđen operateru prenosnog sistema za sistemsku uslugu sekundarne regulacije frekvencije i snage razmene ili
• obezbedi da drugi učesnik na tržištu, umesto njega, obezbedi novi kapacitet za pružanje pomoćne usluge sekundarne rezerve i koji će biti ponuđen operateru prenosnog sistema za sistemsku uslugu sekundarne regulacije frekvencije i snage razmene.

Regulacioni opseg za pružanje pomoćne usluge iz stava 1. ovog člana mora da iznosi najmanje 20% instalisane aktivne snage elektrane koja koristi varijabilne obnovljive izvore energije.

Ukoliko proizvođač ugrađuje baterijsko skladište, kapacitet tog skladišta mora da bude najmanje 0,4 MWh/MW instalisane snage elektrane.

Pod novim kapacitetom iz stava 1. ovog člana smatra se sinhroni proizvodni modul ili skladište električne energije osposobljeno za rad u sekundarnoj regulaciji koje nije bilo raspoloživo operateru prenosnog sistema u trenutku izrade važeće analize adekvatnosti.

Ministarstvo bliže propisuje način dokazivanja ispunjenosti uslova iz stava 1. ovog člana i člana 68b stav, ovog zakona.

Elektrana koja koristi varijabilne obnovljive izvore energije, za sve vreme na koje je priključena na elektroenergetski sistem mora da ima obezbeđen kapacitet na teritoriji Republike Srbije za pružanje pomoćne usluge sekundarne rezerve koji će biti ponuđen operatoru prenosnog sistema u skladu sa zakonom kojim se uređuje energetika.

Ograničenje priključenja i odlaganje postupka priključenja elektrana na distributivni sistem 

Posle člana 68. ZOIE dodaju se nazivi članova i čl. 68a i 68b, koji glase:

Ograničenje priključenja na distributivni, odnosno zatvoreni distributivni sistem elektrane koje koriste varijabilne obnovljive izvore energije

Član 68a

Operator distributivnog sistema, odnosno zatvorenog distributivnog sistema je dužan da ograniči priključenje na distributivni, odnosno zatvoreni distributivni sistem elektrane koje koriste varijabilne obnovljive izvore energije tako da:

1) ukupna instalisana snaga elektrana koje koriste obnovljive izvore energije i koje su priključene na delu distributivnog ili zatvorenog distributivnog sistema, povezanog na prenosni sistem, nije veća od 80% instalisane snage transformatorske stanice na mestu predaje električne energije između distributivnog, odnosno zatvorenog distributivnog sistema i prenosnog sistema, pod uslovom da ukupna aktivna snaga koja se predaje iz distributivnog, odnosno zatvorenog distributivnog sistema u prenosni sistem u jednoj transformatorskoj stanici nije veća od 16 MW;

2) maksimalna snaga elektrane koja koristi varijabilne obnovljive izvore energije ne pređe vrednost od 10 MW po priključku.

Ukupna snaga svih elektrana iz stava 1. tačka 1) ovog člana dobija se kao algebarski zbir svih pojedinačnih modula za proizvodnju električne energije koji su instalisani od strane proizvođača električne energije iz obnovljivih izvora i kupaca-proizvođača na delu distributivnog ili zatvorenog distributivnog sistema koji se napajaju iz jednog mernog mesta na prenosnom sistemu.

Operator distributivnog sistema i operator zatvorenog distributivnog sistema ne primenjuju ograničenje iz stava 1. tačka 1) ovog člana na kupce-proizvođače.

Odlaganje postupka priključenja na distributivni, odnosno zatvoreni distributivni sistema za elektrane koje koriste varijabilne obnovljive izvore energije

Član 68b

U slučaju da analiza adekvatnosti, kao sastavni deo plana razvoja prenosnog sistema, ukaže na rizike po siguran rad elektroenergetskog sistema usled nedostatka rezerve za balansiranje sistema, operator distributivnog sistema, odnosno zatvorenog distributivnog sistema je dužan da objavi na internet stranici obaveštenje o nastupanju uslova za odlaganje postupka priključenja za elektrane koje koriste varijabilne obnovljive izvore energije u roku od deset radnih dana od dana davanja saglasnosti Agencije na plan razvoja prenosnog sistema.

Odlaganje postupka priključenja na distributivni, odnosno zatvoreni distributivni sistem, ne primenjuje se na:

1) elektrane koje koriste obnovljive izvore energije, ako podnosilac zahteva u postupku priključenja ispuni jedan od propisanih uslova iz člana 67b stav 1. ovog zakona;

2) elektrane čiji je kapacitet manji od 5 MW, a veći od 400 kW, za koje podnosilac zahteva u postupku priključenja obezbedi skladište električne energije čiji kapacitet iznosi najmanje 20% instalisane snage elektrane koja koristi varijabilne obnovljive izvore energije, pri čemu kapacitet skladišta mora da bude najmanje 0,4 MWh/MW instalisane snage elektrane;

3) elektrane čiji je kapacitet manji od 400 kW.

Operator distributivnog, odnosno zatvorenog distributivnog sistema je dužan da u postupku priključenja koje podleže odlaganju obavesti stranku u roku od 15 dana od dana objavljivanja obaveštenja.ˮ.

Upravljanje podacima

U članu 68. ZOIE st. 1. i 2. menjaju se i glase:

Operator distributivnog, odnosno zatvorenog distributivnog sistema je dužan da vodi elektronski, centralizovani i javno dostupan registar svih priključenih elektrana koje koriste obnovljive izvore energije, koji sadrži: naziv proizvođača električne energije, snagu elektrane, lokaciju elektrane i godinu trajnog priključenja.

Operator distributivnog, odnosno zatvorenog distributivnog sistema je dužan da objavi spisak svih podnetih zahteva u postupku priključenja koji sadrži: naziv podnosioca zahteva, lokaciju elektrane, podatak o zahtevanoj snazi elektrane i fazu postupka priključenja.

Posle stava 5. dodaje se stav 6, koji glasi:

Operator distributivnog, odnosno zatvorenog distributivnog sistema dužan je da u roku od deset radnih dana od dana podnošenja zahteva operatora prenosnog sistema dostavi podatke o priključenim elektranama i podatke o elektranama u postupku priključenja operatoru prenosnog sistema od značaja za izradu analize adekvatnosti iz člana 68a ovog zakona, i to podatke o: nazivu elektrane, lokaciji elektrane, aktivnoj snazi elektrane, godini priključenja za postojeće elektrane, statusu i procenjenoj godini priključenja, kao i o kumulativnoj aktivnoj snazi za kupce-proizvođače koji će biti priključeni na sistem, po godinama.

Rokovi za postupanje operatera prenosnog sistema i Agencije za energetiku Republike Srbije

Zakon u samostalnom članu 20 predviđa da je operator prenosnog sistema dužan da plan razvoja prenosnog sistema sa analizom adekvatnosti proizvodnje i prenosnog sistema donese u skladu sa odredbama člana član 67a stav 1 u roku od 90 dana od dana stupanja na snagu Zakona, tj. od 7. maja 2023. godine. Agencija je dužna da na plan razvoja prenosnog sistema usaglašenog sa članom  67a stav 1 izda saglasnost u roku 60 dana od dana dostavljanja od strane operatora prenosnog sistema.

* * *

Kada se izmenjeni i dopunjeni  pravni okvir korišćenja obnovljivih izvora energije bude zaokružio donošenjem predviđenih podzakonskih akata praksa će pokazati kako će se dalje uređivati odnosi učesnika u procesu proizvodnje i distribucije i prenosa električne energije.